■ भूगोल भाग १
◆ सूर्यमाला :- लुकलुकणाऱ्या चांदण्याना तारे
म्हणतात .
- ज्या चांदण्या लुकलुकत नाहीत त्यानां ग्रह
म्हणतात .
- पृथ्वी सुर्याभोवती फिरते याला पृथ्वीचे
परिभ्रमण म्हणतात .
- मंगळ व गुरु ग्रहांच्या दरम्यान असंख्य लहान
लहान खगोलीय वस्तूंच्या पट्ट्याला लघुग्रह
म्हणतात .
- ISRO. ने २००८ मध्ये चंद्रावर
"चंद्रयान १ "
सोडले .
- राकेश शर्मा हे (१९८४) अवकाशात जाणारे
पहिले भारतीय.
◆ पृथ्वी प्राकृतिक :-
-पृथ्वीच्या स्वतः भोवती फिरण्याला परिवलन
म्हणतात.
- उत्तर आणि दक्षिण ध्रुवाच्या मध्यावर पृथ्वीच्या
मध्ये भागावर एक वर्तुळ काढल्यास पृथ्वीचे
दोन सामान भाग होतात , पृथ्वीवरील या
काल्पनिक वर्तुळाला "विषुवृत्त " म्हणतात.
- पृथ्वी वरील आडव्या काल्पनिक रेषांना
अक्षवृत्त म्हणतात - पृथ्वी वर १° च्या अंतराने
एकूण १८१ अक्षवृत्ते .
- पृथ्वी वरील उभ्या काल्पनिक रेषांना रेखावृत्ते
म्हणतात. - १° च्या अंतराने एकूण ३६०
रेखावृत्ते.
- विषुवृत्तापासून २३°३०' उत्तर अक्षवृत्तास
कर्कवृत्त म्हणतात व २३°३०' दक्षिण
अक्षवृत्तास मकरवृत्त म्हणतात.
- तापमानाच्या वितरणानुसार पृथ्वीचे
विषुवृत्तापासून ध्रुवा पर्यंत उष्ण , समशीतोष्ण
आणि शीत आशा तीन कटिबंधात विभाजन
होते .
- समुद्रसान्नीध्य,खंडांतर्गतता ,
समुद्रसपाटीपासूनची उंची या घटकानुसार
प्रदेशातील हवामानात विविधता आढळते.
- दिवसभराच्या कमाल व किमान तापमानातील
फारकास त्या ठिकाणची दैनंदिन तापमान
कक्षा म्हणतात.
◆ वारे : -
- वाऱ्यांचे तीन प्रकार
अ) ग्रहीय वारे :- वायूदाबातील फरकामुळे
वाहणारे निर्माण होतात.
- वर्षभर वाहतत व विस्तीर्ण क्षेत्र व्यपतात. त्यांचे
दोन प्रकार पडतात.
१) पुर्वीय वारे :- अक्षवृत्तीय जास्त दाबाच्या
पट्ट्याकडून विषुववृत्तीय कमी दाबाच्या
पट्ट्याकडे वाहतात.
२) पश्चिमी वारे :- मध्य अक्षवृत्तीय कमी
दाबाच्या पट्ट्याकडून उपध्रुवीय जास्त
दाबाच्या पट्ट्याकडे वाहतात.
३) ध्रुवीय वारे :- ध्रुवीय जास्त दाबाच्या पट्ट्या
कडून उपध्रुवीय कमी दाबाच्या पट्ट्याकडे
वाहणारे वारे .
ब) स्थानिक वारे :-
- ठराविक काळात विशिष्ट परिस्थिती मुळे तयार
होणारे व मर्यादित क्षेत्रात वाहणारे वारे .
- दोन प्रकारचे -
१) दारीय वारे व पर्वतीय वारे :-
- दिवसा दरीतून पर्वतशिखरा कडे वाहमरे दरीय
वारे .
- रात्री पर्वतशिखराकडून दरीकडे वाहणारे
पर्वतीय वारे .
२) खारे वारे व मतलाई वारे :-
- दिवसा समुद्रावर वायूदाब कमी असल्यामुळे
दिवसा समुद्राकडून जमिनीकडे वाहणारे वारे
म्हणजे खारे वारे .
- रात्री जमिनीवरून समुद्राकडे वाहणारे मतलई
वारे .
३)हंगामी वारे :-
- विशिष्ट ऋतूत वाहतात.
- आवर्त वारे :- सभोवतालच्या जास्त दाबाच्या
प्रदेशाकडून केंद्रातील कमी दाबाच्या
प्रदेशाकडे चक्राकार दिशेने वाहणारे वारे.
- प्रत्यावर्त वारे - केंद्रातील जास्त दाबकडून
कमी दाबकडे वाहणारे .
• वाऱ्याचे परिणाम :-
- वायूदाबातील विषमता कमी होते .
- बाष्पयुक्त वाऱ्यांपासून पाऊस पडतो.
- थंड प्रदेशाकडून उष्ण प्रदेशाकडे वाहण्याने
उष्ण प्रदेशातील तापमान नियंत्रित राहते .
- सागरी लाटांची निर्मिती .
◆ पर्जन्य :-
- पाऊस पडणाऱ्या प्रक्रियेतील फारकानुसार
पर्जन्याचे तीन प्रकार पडतात .
१) आरोह/ अभिसरण पर्जन्य :-
- ज्या प्रदेशात हवेची उर्ध्ववगामी हालचाल
मोठ्या प्रमाणात होते अशा प्रदेशातील पर्जन्य
- विषुववृत्तीय प्रदेशात असा पाऊस बहुधा
दररोज दुपार नंतर पडतो .
- हा पाऊस विजांचा चमचमाट व ढगांच्या
गडगडाटासह पडतो .
२) प्रतिरोध पर्जन्य :-
- जगातील सर्वात जास्त भागात या प्रकारचा
पाऊस पडतो .
- डोंगर किंवा उंचवाट्याच्या अडथळ्यामुळे हा
पाऊस पडतो .
- पर्वत ओलांडल्यावर हवेची बाष्पधारण क्षमता
कमी होते व पाऊस कमी पडतो अशा प्रदेशाला
"पर्जन्य छायेचा " प्रदेश म्हणतात.
३) प्रतिरोध पर्जन्य :-
- ह्या प्रकारचा पाऊस समशीतोष्ण जास्त
प्रमाणात पडतो.
● पर्जन्याचे वितरण :-
- असमान वितरण.
• कमी पर्जन्याचा प्रदेश :-
- सरासरी पर्जन्य ५०० मिमी पेक्षा कमी .
- या प्रदेशात प्रामुख्याने काटेरी वनस्पती
आढळतात.
• मध्यम पर्जन्याचा प्रदेश :-
- ५०० ते १००० मिमी पाऊस.
- प्रामुख्याने गवताळ प्रदेशाचा समावेश. उदा-
उत्तर अमेरिका व आशिया खंड.
• जास्त पर्जन्याचा :-
- १००० मिमी पेक्षा जास्त पाऊस.
- यात वनप्रदेशाचा समावेश होतो
- आग्नेय आशिया , भारतीय उपखंडाचा काही
भाग व मध्य आफ्रिका .
◆ महाराष्ट्रातील वनप्रकार :-
१) उष्ण प्रदेशिय निम्न सदाहरित वने -
- २००० मिमी पेक्षा जास्त पर्जन्याच्या प्रदेशात.
- वने रुंदपर्णी असतात व वनस्पतीत विवीधता
आढळते .
- वृक्षांची उंची ६० ते ६५ मी पर्यंत असते.
- या वनात प्रामुख्याने किंजल,साग , कुसुम ,
अंजन , हिरडा ह्या वनस्पती आढळतात.
- ही वने सिंधुदुर्ग , रत्नागिरी ,ठाणे यांच्या पूर्व
भागात तर कोल्हापूर , सातारा , पुणे यांच्या
पश्चिम भागात आढळतात .
२) उष्ण प्रदेशिय आर्द्र पानझडी वने :-
- १००० ते २००० मिमी पाऊस असणाऱ्या
प्रदेशात .
- वानांतील वनस्पती पावसाळ्यात वाढतात व
उन्हाळ्यात पानगळ होते .
- वृक्षांची ३० ते ४० उंची मी असून वृक्षांमध्ये
विविधता आढळते .
- वनात प्रामुख्याने साग , साल , चंदन , पळस ,
कांचन , ह्या वनस्पती आढळतात .
- या प्रकारची वने भंडारा , गोंदिया , चंद्रपूर ,
नाशिक पुणे ह्या भागात आढळतात .
३) उष्ण प्रदेशिय शुष्क पानझडी वने :-
- ५०० ते १००० मिमी पाऊस .
- कमी उंचीची , विरळ व काटे असलेली वृक्ष .
- बेल , पळस , अंजन ,तेंदू इत्यादि वृक्ष .
- जळगाव , धुळे , बुलढाणा , अमरावती इ.
प्रदेशात आढळतात .
४) उष्ण प्रदेशिय काटेरी वने :-
- ५०० मिमी पेक्षा कमी पाऊस असलेल्या
पर्जन्य छायेच्या प्रदेशात आढळतात .
- उन्हाळे अति कोरडे असतात .
- वनस्पती खुरट्या व काटेरी असून उन्हाळ्यात
पानगळ होते .
५) खारफुटी वने :-
- समुद्रकिऱ्या जवळील प्रदेशात आढळतात .
- या वनात कंदार व तिवार जातीच्या वनस्पती
आढळतात .
- या वानांन मुळे किनारी भागास समुद्राच्या
लाटांपासून संरक्षण तसेच जैवविविधता
सुरक्षित राहते
- लाकूड तेलकट , हलके व टिकाऊ.
Comments
Post a Comment